Хeх морьт

ХӨХ МОРЬТ
Хөх морьтийн хөх цэнхэр уул
Хүсэл татман их цэнхэр уул
Янгирийн сүрэг асганд нь мацсан
Тэнгэрийн багана биш ч гэлээ
Унаа мориний шандас шалгасан домог
Учрал хайрын болзоо тавьсан хөмөг
Чин зүрхний хайр шингэсэн налуу
Цэндээ бид хоёрын тоглоом өрсөн чулуу
Газар тэнгэрийн савслага
Гал усны тахилга
Хөх морьтийн хөх цэнхэр уул
Хүсэл татсан эх цэнхэр бэл
Отгонтэнгэр, Сутай хайрханг
Орой дээрээс нь зэрэг тольлдох
Саруул тэнэгэр нуруу
Харуул цэнхэр Алтай
Буурал аавын хонь хотолсон энгэр
Буман үеийн түүх хадгалсан цохио
Ам бүрт нь өвөлжөө бууцтай
Амтат ургамал харгана буттай
Сангийн далайн хаялга
Шаргал манханы даллага
Хөх морьтийн хөхөмдөг тэнүүн хөндий
Хөдөө хээрийн хөлгөн их судар
Монгол түмний шүтээн
Морьтон ардын минь туульс

БАХДАМ САЙХАН “БАЯН-УУЛ” НУТАГ

Унаган нутагтаа өргөсөн
Уянга найргийн дуулал

Хэний ч хүүгийн бахархан ярих
Миний төрсөн нутаг бол
Хүйс шаргын домогт говь
Хөшөөт Ловонгийн сүрлэг нуруу
Найман өнгөөр солонгорон байдаг
Наран Ааргийн тавиун бэлчээр
Хан хорвоод мэндлэхэд тоссон
Хавтгай Цэрэлтийн намхан уулс
Уйлж дуулж мөрөө гаргасан
“Улаантолгой”-н нарлаг хаваржаа
Найм хүрээд сургуульд мордсон
Нам булгийн сэрүүн зуслан
Найз нөхөдтөй дөрөө харшуулсан
Насан Шандын бор толгод
Хэний ч хүү бахархан ярих
Миний төрсөн нутаг бол
Аянчин жинчин хөлхөн байдаг
Алсаас өгсүүр Халзан даваа
Насан багаас сэтгэлд тодорсон
Тосон Бүрдэнгийн цэнхэр нуруу
Арван бээрээс зураг шиг дурайсан
“Гурван сайхан” уул хошуу
Анчин эцгийн ганзага мялаасан
Ар өвөр тарвагатайн бэлчир
Саальчин ээжийн цацал өргөсөн
Сарьдаг Алтайн нарлаг хяр
Аргаль янгир үржин өссөн
Атираа нугачаат байц хавцал
Трактор комбайны мөр бичээстэй
Тахилт Номгоны шимт хөндий
Тарвага зурам хошгирон гүйлдэх
Тал хээрийн уудам бэлчээр
Тас бүргэд үүрээ зассан
Танил байц Буурал цохио
Бөхөн, Сүүлтэй уралдан хатирсан
Бөөрөг Аръагийн цэлгэр хөндий
Байгаа бүхэн нь эрдэнэ болсон
Байгаль эхийн унаган төрх
Зээрийн сүрэг мараанд эргэх
Зэгс тойромт баян бүрд
Холын холоос сэтгэлийн уяа
Хонгорхон насны унаган өлгий
Хэний ч хүүд бахархан ярих
Миний төрсөн нутаг бол
Барааны алсаас өндөлзөн тодорсон
Баян богд, Бичигт хайрхан
Домог түүхээ өвлөн дээдэлсэн
Долоод, Бэрхийн зурагт хад
Омогт буур ширээлдэн хөлбөрсөн
Орог саарал харганат хоолой
Олон сайн эрсийн хоноглосон
Онь хөтөл оромж агуй
Мөнхийн ундаа эрүүлжих увьдас
Мөнгөлөйн шовх, шинэ булгийн рашаан
Хоморголсон нугалаанд туурь үлдсэн
Хойд урд Шаврын хүрээ
Халдсан дайсныг үлдэн хөөсөн
Хатан баатрын цэргийн зам
Хэний ч хүүд бахархан ярих
Миний төрсөн нутгийнхан бол...
Дөрвөн улирлын эргэлтэнд
Буурь сэлгэн нүүдэллэсэн
Дөмөг эрийн шинжийг
Морин дэл дээр үзүүлсэн
Бэсүд, Еншөөв, Тугчин овгийн
Бэлгүүн авъяаст түмэн
Говь талын нутагтай
Гойд ажилсаг хүмүүс
Цагийн шалгарлыг давсан
Цараа бүтээлтэй зон
Баян богд, Бэрх хайрханаа
Бахархан шүтсэн хойч...
Хэний ч хүүд бахархан ярих
Миний төрсөн нутгийнхан бол...
Дунд ус, Баян цахираар нутагтай
Унд идээ сайтай эцэг өвгөдийн төрх
Айрваан Баасай, Айлаан Готов бидний
Аавын ганзага харсан зүггүйхэн төрх
Андиа, Инжээ, Ажаа, Жаажаа, Амаагийн хүндлэл
Ажлын төлөө төрсөн гүдэс дөлгөөн дээдэс
Амбаа, Омбоо, Дад, Дэдээ, Баа, Бойдоо нарын
Алт шиг сургаалыг сонсож хүртсэн залуус
Нацгийн хүрэн, Өртөө зээрд, Агаагийн хээрээр
Наадмын замд гийнгоо хадаасан үе үеийнхэн
Хатгал Ханхын замд жингийн цуваа хөтөлсөн
Ханхар эрс Зузаан Бааяа, Духнаа Бааваа нарын жинчид
Билэг танхай Том толгойт Ширнэн агаа, Хуужий Дэдээ
Бэлэн цэцэн Ширбазар, Маажав, Пүрэв даян
Буман хониороо алдаршсан Дүйнхэр, Цэдэн, Минжиг, Дорж нарын баатар
Бусдын газар хаана ч үл давтагдах миний нутгийнхан...
Хэний ч хүүд бахархан ярих
Миний төрсөн нутаг бол...
Чанадын холоос өндөлзөн тосох
Чандмань Далангийн сүмбэр оргил
Даан ч олон шувууд үржсэн
Далан түрүүний шагшуургат зэгс
Хуурын чавхдасанд ая нэмэх
Харгиа тунгалаг горхи булаг
Хадаг яндар намиран хийсэх
Харуул буянт тахилгат овоо
Хаана ч явсан зүрхэнд уяатай
Хаан эзний сүлд хадгалсан өлгий...
Барааны алсаас өндөлзөн тосох
Баян богд цагаан хайрхан минь
Буян хишгээ харамгүй хайрлах
Буурал аавын мөнх шүтээн...
Гончигийн хүү миний
Голт зүрхний хайр
Говийн яруу Алтайн
Гойдын төгс үзэсгэлэн
Хэний ч хүүд бахархан ярих
Миний төрсөн нутаг бол...
Алтай говийн хослол Баян-Уул нутаг
Азтай түмний шүтээн Баян богд хайрхан...

АЛТАЙН ЧУЛУУ

АЛТАЙН ЧУЛУУ

Хан сүмбэр Алтай
Хаш хадан чулуунаас бүрдэнэ
Хаш хадан чулуу
Хамаг нандин эрдэнээс бүтнэ
Эрдэнийн чулуу үелсэн
Эрхэмсэг Алтай та минийх
Энхрий сэтгэл дээдлэсэн
Эгэл хөвгүүн би таных
Тооноор тусах уулсыг харж мэлмий нээсэн
Торгон оройд нь гарахын мөрөөдөл
“Билүү чулуу” гэж хэлд орсон
Бишрэм дүрсийг нь гайхахын ухаарал
Есөн эрдэнийн хольц шингэсэн
Өссөн нутгийн хүрэн чулуу
Холын холд ханьсан байх
Голын биш уулын чулуу
Чулуунд дунд өсөн торниж
Чулуун дунд өгсөн уруудаж
Агтны туурайд чулуу харшуулж
Амгалан шөнө гал манаргаж
Хүний зэрэгт хүрсэн би
Хүслийн зөрөгт зорьсон би
Алс хол явах тэр өдөр
Алаг чулуу ээж минь өгөхдөө
“Нутаг усаа хайрлаж яваарай” гэж
Нулимс унаган үдэж мордуулсан
Сайхан ээжийн минь тэр чулуу
Сарьдаг Алтайн нэг хэсэг
Чулуу! чулуу! Нутгийн чулуу гэж
Чухамхүү би сэтгэлдээ дээдлэнэ
Чулуу чулуу Ээжийн минь чулуу гэж
Цул алт шиг хямгадаж дээжлэнэ
Хаа тэртээ Алтайн чулуу гэж
Халуун зүрхэндээ шивэгнэн хэлнэ
Өндгөн чинээ энэ чулуу
Өндөр Алтайг төлөөлж чадна
Алтайн уулын унаган төрх
Алган дээр минь тодрон бууна
Унаган насны хайр шингэсэн
Уулс Алтайн хэлхээ чулуунд
Хэрчлээ мянган уулсын тэртээх
Хэт нутаг минь тодорно
Уулынхаа оройд цацал өргөдөг
Уяхан сэтгэлт ээж бодогдоно
Тоонотдоо яаран гэртээ очих
Тоотойхон хоног удаан санагдана
Чулуу! чулуу! Алтайн чулуу
Чухам миний өвөрлөсөн чулуу
Эх ороноо хайрлахын ухаарал
Эх нутгаа санахын мөрөөдөл
Газрын холоос гүйгүүл морь шиг
Уулын Алтайдаа сэтгэл алдарна
Ганцхан ширхэг чулуунд нь ч
Галтай насны хайр шингэнэ
Хар санаатан атаа өвөрлөж
Хайрт нутагт халдах гэвэл
Энгийн ганц чулууны төлөө
Эцсийн дусал цусаа зориулах
Хүний дайтай миний зам
Хөвлөг Алтайгаас эхтэйг мэднэ
Унаган багын цовоо дуу
Уулын чулуунд бичээстэйг сонсоно
Эрдэнийн чулуу шатлан өндөрсөх
Уулс Алтай минийх
Эрдмийн аянд жолоо залсан
Уулсын хүү би таных

ӨЧИЛ ШҮЛЭГ

eчил шvлэг

Уулс Алтайн хойлог хослох vеэр
Уриний зар хeх яргуй цэцэглэнэ
Хeр цас тvлхэн eндийсeн
Хeeрхeн яргуйн дэлбээ турьхан
Цэцэг дэлбээлсэн дэлгэр цаг
Цэнхэр Алтайд урьтаж айлчилна
Хур шимийн vржилт Алтайдаа
Хувьхан заяагаа холбосон болохоор
Санаа заяа нэгтэй тvмэндээ
Саруул ухааны дуугаа eргeв ee
Бууралхан шлэгчийн давилуун итгэлээр
Буяны цагаан сэтгэлээ дээдлэв ээ
“Бэлгийн мориний шvд татахгvй
Бэрийн дээлийн шилбэ тандахгvй”
eвeг дээдсийн бичигдээгvй хууль
eндeр уулсынхаа дунд байдаг ч
Зvдэн ядан бичсэн шvлгийн
Зeв бурууг ялган дэнслээрэй
Цаг цаасны гарз болбоос
Цааш нь би бичээд яах вэ
Оновчтой ганц мeрийн ухаарлыг
Олондоо хvртээвэл жаргал буюу
Хvнд хэрэгтэйг бvтээгээгvй болбоос
Хeeрхий намайгаа бvv eршee
Хvний хорвоод амьдарсны дурсамж
Миний гэх шvлэггvй бол
Vзэг цаас нийлvvлж суусан
Vстэй толгой цайсны учир юунсан